Paris’te
bir üniversite öğrencisi uykusuzluk şikâyetiyle doktora gitti. Doktor ona ne kadar
zamandır bu şikâyetinin olduğunu sordu. Öğrenci düşündü ve hiçbir yanıt
bulamadı. Uykusuzluktan yakınıyordu ancak ne zamandır bu sorun başına musallat
olmuştu kestiremiyordu. Doktorla karşılıklı laf lafı açtı ve en sonunda şöyle
bir cümle kurdu öğrenci; ‘’kitap okumayı seviyorum, bazı kitaplardaki cümleler
sırtımı okşuyor, beni huzura davet ediyor. Ama ben nedense bu huzurdan
hoşlanmıyorum. Sizce neden hoşlanmıyorum? Oysa onlara çok büyük saygı duyuyor
ve seviyorum. Puşkin’e saygım sonsuz ve büyük. Fakat ben onu okurken saygı
duyuyor, Baudelaire okurken ise kendimi buluyorum’’
Sahi biri neden Baudelaire okurken kendini bulur? Ya da şöyle sormak gerek belki, ‘’Faydalı bir insan olmak bana her zaman korkunç gelmiştir’’ diyen birisinde insan neden kendini bulur? Çünkü hastadır da ondan mı diyeceksiniz? Peki böyle birinde modern tıp herhangi bir patoloji izlemiyorsa ne olacak? Muhtemelen modern tıbbı reddetmeniz gerekecek. Bu sizi bir anda Baudelaire çizgisine yakınlaştırır. Fakat yanıt bu kadar basit değil elbet.
Friedrich Schiller, Estetik Eğitim Üzerine Mektuplar’da(1795) ruhun sonsuzluğa olan özlemi ile maddi varoluşun sınırlamaları arasındaki çelişkiye dikkat çeker. İnsan varlığın bilincindedir lakin ölümlüdür. Dolayısıyla gerçek özgürlüğün tek şartı doğaya üstün gelebilmekten geçer ve bu imkânsızdır. Antik çağdan beri insan bu zafere politikayla, bilimle ve sanatla ulaşmaya çalışır. Ölümsüzlüğe ulaşabilmek adına erdemi inşa eder. Eşitsizliğe, adaletsizliğe ve karşılıklı şiddetin varlığına başkaldırır. Ve bazıları da anlam olarak atfedilen tüm anlamları yok sayar. Çünkü mesela erdem neden o bahsedilen erdem olsun? Anlamlar arasında sıkışıp kalan insan, anlamlardan kurtulabildiğine inandığında bir keşif yapmışçasına irkilir, aydınlanır. Kendine ulaştığı hissine kapılır. Bu tıpkı şuna benzer, Mona Lisa’nın iki kaşının arasını kalemle boyamak ona zarar mı verir, yoksa ona yeni bir boyut mu kazandırır? Baudelaire tam olarak ne yaptı?
Charles
Baudelaire, Alman filozof Walter Benjamin’in ‘’başarısızlık stratejisi’’ dediği
noktayı yaşam gayesi olarak seçmiş birisiydi. Oysa isteseydi başka bir Victor
Hugo olabilirdi. Bunun için gerekli tüm geçmişe sahipti. Babası François
monarşinin yeniden kurulmasını kabul etmeyen bir senatördü. Charles altı
yaşındayken öldü. Annesi Carolina, sadece bir yıl sonra Charles’in sevmediği General
Jacques Aupic ile evlendi. Baudelaire’in biyografilerini yazanlar onun burjuva
karşıtlığını ve kötülüğü tercih etmesini Aupic’e bağladılar. Fakat Baudleaire,
kötülüğü bilinçli olarak seçtiğini kendisi yazdı. Yine de burjuvanın yapısını
ve katılığını Opik’in üzerinde somutlaştırarak düşündü ve 1848 devrimi sırasında
onu barikatlara götüren şey toplumsal dayanışma duygusu değil, Aupic’e duyduğu
nefretti. Onun hakkında ilk biyografiyi yazan arkadaşı şair Gustave Le
Vavasseur kitabında o güne dair şunları yazmıştı; ‘’O gün çok cesurdu ve ölmeye
hazırdı. Kafası karışık kalabalığa karşı kararlı bir ses tonuyla General Aupic’i
vurun diye bağırıyordu’’
On dokuz yaşında frengiye yakalandı ve en sevdiği yazar Victor Hugo’ydu. Ne frengi ne de başka bir şey umurundaydı. Sadece onu düşünüyordu. Ona yazdığı şu satırlar sevgisinin boyutunu göstermeye yetiyor;
‘’Sizi seviyorum. Bir kahramanı ya da bir kitabı, her güzel olanı saf ve umarsızca sevdikleri gibi. Ne de olsa siz de gençtiniz ve beni etkileyen bir yazara teşekkür etme ve ellerini öpme isteğimi anlarsınız’’
Fransız
romantizminin ustası Hugo, bu romantik mektubu yanıtsız bıraktı. Çok sonra,
Kötülük Çiçekleri edebiyat gündemine düştüğünde Hugo ona şöyle yazdı; ‘’Kötülük
Çiçekleri yıldızlar gibi parlıyor ve göz kamaştırıyor. Tüm gücümle senin güçlü
yeteneğine bravo diye bağırıyorum!’’
Baudelaire üniversite eğitimi için en ufak bir arzusu olmamasına rağmen Hukuk diploması aldı. Onun bazı tanıdıkları, aptal bir çocuğa merhamet eder gibi merhamet göstererek ona diplomasını verdiklerini söylediler. Oysa kendisi ‘’Faydalı bir insan olmak bana her zaman korkunç bir tiksinti gibi geldi’’ diye yazdı. Sartre, yazdığı Baudelaire biyografisinde onun ‘’hayattaki tek gerçek, oyunun çekiciliğidir’’ sözünü alıntılayarak onun özünde kazanmasının ya da kaybetmesinin bir önemi yoktu cümlesini kurdu.
Uzun bir deniz yolculuğundan döndükten sonra Aupic’in belirlediği işte çalışmak yerine babasından kalan mirası umarsızca harcayıp, gezmeye devam etti. Gerard de Nerval de dâhil dönemin önemli şairleriyle ve saplantılı aşkı Jeanne Duval ile bu dönemde tanıştı. Fakat üvey babası ve annesi, onun bu mirası böylesine harcamasına tepkiliydi ve kendi alanında çalışmak yerine bohem yaşamayı tercih ettiği için miras hakkını onun elinden aldılar. O andan ölümüne kadar da yoksulluk içinde yaşadı.
1842 ve 1858 arasında Baudelaire, alacaklılardan saklanmak için tam on dört kez adresini değiştirdi. Kaldığı hiçbir dairenin ev sahibi ondan memnun değildi. En sonunda kavga ettiği ev sahiplerinden birine şu yanıtı verdi;
‘’Ne demek istediğini anlamıyorum. Oturma odasında odun kesiyorum ve yatak odasında metresimi saçından sürüklüyorum. Fakat bu tüm dairelerde olan bir şey!’’
Baudelaire, Kötülük Çiçekleri hakkında ‘’Bu korkunç kitapta tüm kalbimi, tüm hassasiyetimi, tüm dinimi ve tüm nefretimi ortaya koyuyorum’’ diye yazdı. Yazar Michel Leiris, bu kitaba şiir tarihinin ‘’en uzlaşmaz kitabı’’ adını verdi. Dahası, Le Figaro’da yazan edebiyat eleştirmeni Gustave Bourdin kitap hakkında şunları yazdı;
‘’İğrençlik ve aşağılıklık birleşmiş. Daha önce hiç bu kadar az sayfada bu çok meme ısırılmamıştı; daha önce hiç rahimlerin şeytanlarla ve onların da bıkkınlık ve kötü ruhlarla birleştiğini görmemiştik. Bu kitap ruhun tüm çılgınlığını ve kalbin tüm çürümesini net gösteriyor. İyileştirilebilseydi iyi olurdu ama tüm bunlar tedavi edilemez’’
Gustave Flaubert’in Madame Bovary’sinin ahlaksız bulunduğu gerekçesiyle yargılanmasından sonra doğal olarak Kötülük Çiçekleri’nden ötürü Baudelaire’in de aynı sebeple yargılanması kaçınılmaz oldu. Baudelaire’i suçlayan savcı ile Flaubert’i suçlayan savcı aynı kişiydi: Pierre Ernest Pinard.
Duruşma 1857 yılının Ağustos ayında gerçekleşti ve Baudelaire üç yüz frank para cezasına çarptırılmasının yanı sıra bir de en müstehcen olduğuna mahkeme tarafından karar verilen şiirleri yasaklandı.
Kötülük Çiçekleri, şiir tarihindeki şüphesiz en devrimci kitaplardan biridir; sadece ölçü, dil, üslup veya üslup reformu açısından değil, aynı zamanda insanın özündeki laneti tüm açıklığıyla sunabildiği için. Muhtemelen Kötülük Çiçekleri olmasaydı Verlaine olmazdı, Rimbaud, Mallarme ve hatta Louis-Ferdinand Celine de olmazdı.
Baudelaire’in insanları şoke etme tutkusu çoğu zaman tüm sınırları aştı. O kibar ve medeni toplumdan öylesine nefret ediyordu ki bazen bir konuşmada karşısındakine soruyordu; ‘’bir bebeğin beynini yediniz mi hiç?’’ diye. Ardından ekliyordu, ‘’olgunlaşmamış bir fındığı andırıyor ancak çok lezzetli’’
O
kendisinden tiksindiren tavırları benimseyerek, sonuç olarak sürekli toplumdan
izole edilmesinin getirdiği zevkle, kendini en derin yalnızlığın içinde buldu
hayatı boyunca.
Alpcan Candan
28 Ekim 2022
Kaynakça
1) Jean Paul Sartre, Baudelaire /İthaki Yayınları
2) Mehmet Rifat, Barthes, Proust, Baudelaire ve Ötekiler/ Yapı ve Kredi Yayınları
3)Le Figaro / 1857, 5 Temmuz
4) Marcel Raymond, de Baudelaire au surrealisme / 1940
5) Adam Peter, Pierre Ernest Pinard vadbeszede /2021
Yorumlar
Yorum Gönder